Hoàng Văn Tuấn sinh năm Quý Mùi (1823) tại làng Đô Hoàng, xã Yên Thành, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định.

Khoảng cuối năm 1858, ông theo đoàn nghĩa dũng của Hoàng giáp Phạm Văn Nghị vào Huế xin vua Tự Đức cho ra Đà Nẵng đánh đuổi quân Pháp, nhưng nhà vua không cho nên cả đoàn đành phải quay về.

Khoa thi Hương năm Bính Tý (1876), ông thi đỗ giải nguyên, được bổ làm Tri huyện Nam Xang (tức huyện Lý Nhân, thuộc tỉnh Hà Nam ngày nay).

Năm 1873, quân Pháp đánh thành Hà Nội lần thứ nhất. Thành bị đánh hạ, tướng giữ thành là Nguyễn Tri Phương bị thương rồi mất. Sau đó, các thành ở Hải Dương, Ninh Bình và Nam Định cũng lần lượt bị quân Pháp tiến chiếm. Căm giận, Hoàng văn Tuấn cùng văn thân trong huyện mộ quân rồi tham gia lực lượng của Phạm Văn Nghị kình chống lại, giữ vững được Ý Yên và Phong Doanh.

Năm 1874, triều đình Huế ký Hòa ước Giáp Tuất với Pháp, Hoàng Văn Tuấn bất bình cáo quan về làng.

Năm 1883, quân Pháp đánh thành Hà Nội lần thứ hai. Thành lại bị đánh hạ, tướng giữ thành là Hoàng Diệu treo cổ tuẫn tiết. Hoàng Văn Tuấn lại cùng với các bạn đồng chí hướng mộ quân chống ngăn.

Năm 1884, sau khi ký Hòa ước Giáp Thân với Pháp, triều đình Huế ra lệnh quan quân ở Bắc Kỳ bãi binh. Vì chống lệnh, Hoàng Văn Tuấn bị bắt giam ở nhà lao Ninh Bình, rồi bị kết án tù đày 10 năm. Sau, nhờ người quen vận động nên ông được thả, chịu sự quản thúc ở quê nhà.

Năm Nhâm Thìn (1892), ông lâm bệnh nặng rồi mất, thọ 69 tuổi.